آدمکشها

عراقِ پس از صدام عرصه ی زورآزمایی ناتوانان و موذیانی است که پیش از آن جرات خودنمایی نداشتند. افرادی که به بهانه ی لو دادن جاسوسها و خرابکاران، آتش کینه های قدیمی از همسایه و فامیل و هم محلی را تیز کرده و آنها را به دست منتقمین می سپارند تا در خیابان محل سکونت، در کافه ی محل یا هر مکان دور و نزدیک دیگری آماج گلوله و بمب شوند و از روی زمین محو گردند.

در این میان گروههای آدمکشی به نیت پاکسازی بغدادِ پس از صدام دست به قتل افراد می زنند. راوی مردی ادیب و فرهیخته است که درگیر یکی از این گروهها شده. دچار شک و تردید درستی و نادرستی این عملیات است، اما فشار بیرونی افراد، او را ناچار به همکاری کرده. فرار کردن نیز راه چاره ی او نیست.

آدمکشها، رمانی کاملا شهری با اشارات فراوان به مختصات جغرافیایی و شهری بغداد است. نام محلات،خیابانها، میادین، مجسمه ها، میخانه ها و کافه ها ی شهر به کرات در متن آمده .

رسم و رسوم و فرهنگ سوگواری ، سوءاستفاده از زنان ( فالگیری و روسپی گری) ، بغداد ویران و محلات بلوک بندی شده و نگهبانی شبانه روزی از آنها، عادی بودن کشته شدن آدمها در حملات انفجاری یا انتقامی، دست به دامن اجنه و ماوراء شدن برای حل مشکلات سیاسی، انتقاد از کمونیستها که کشور را به تباهی کشاندند، بدنه ی داستان را شکل داده و خیال بغداد هزار و یکشب را از اذهان پاک می کند.

آدمکشها

ضیاء الخالدی

عبارت

تونل

آنجا که ادبیات با اگزیستانسیالیسم پیوند می خورد نهانی ترین زوایای وجود آدمی در معرض دید قرار می گیرد. خودخواهی، شرارت، حقارت، محق بودن به جنایت و هرآنچه انسانی در تنهاترین و پنهانی ترین حالات خود با خوبشتن در موردش فکر می کند یا حرف می زند در این ادبیات نمودی درخشان پیدا می کند.

بسته به قوت قلم و قدرت خیال نویسنده در چینش کلمات و عواطف این مگوهای درونی وجهی مشترک با میلیونها آدمی که خواننده داستان خواهند بود، پیدا می کند.

خوان پابلو خود را مورد توجه جهان نمی بیند. آن مقدار کافی از اقبال و تحسین مورد نیازش را از محیط دریافت نمی کند و با توجهِ عادی و معمولی ماریا به گوشه ای از تابلوی نقاشی او که خوان آن را بخش مهم و چندلایه ی نقاشی می داند، حس عاطفی غلیظی به ماریا پیدا می کند. سرتاسر کتاب به شک و بدبینی های خوان به ماریا و خودخوری های درونی او می پردازد. گفتگوهای خوان با خود در قالب اعترافنامه ی قتل ماریا گویای عدم تعادل روحی اوست. سایه های شک تمام زندگی خوان را پر کرده و او از اقرار به همسر ماریا و تحقیر مرد نابینا که به نوعی تحقیر خویشتن است، ابایی ندارد.

آنچه در این داستان مورد توجه قرار می گیرد، وفور دلدادگان ماریا و خیانت او نیست، بلکه درونیات تاریک خوان پابلوست که لرزه بر اندام خواننده می اندازد.

ادبیات اگزیستانسیالیسم مجالی فراهم می کند تا آدمی خود را با آینه ای روبرو ببیند و نگفته های خویش را در آن کشف کند.

تونل

ارنستو ساباتو

انتشارات نیلوفر

حاجی مراد

مسلمانان چچن ( در ققفاز )در جنگ با نیروهای نطامی روس در میان خود دچار چند دستگی و تفرقه شده اند. حاجی مراد رییس یکی از قبیله های ققفازی خود را به روسها تسلیم می کند تا در ازای این تسلیم شدن با روسها علیه یکی از روسای قبایل که پدر او را کشته  متحد شده و بجنگد. و نیز قول حمایت از امنیت و جان خانواده اش را به او بدهند. در این میان شامیل که بین چچنی ها مرتبه ی امامت دارد خانواده ی حاجی مراد را گروگان می گیرد تا حاجی خودش را تسلیم کرده و مجازات شود. در نهایت حاجی مراد نه به دست روسها بلکه توسط مردی که اهل روستا و همسایه ی خودش است کشته می شود.

شیوه ی برخورد و واکنش حاجی مراد به رسوم و جشن و دورهمی های روس ها و پوشش زنان و معاشرت با آنها به تفاوت فرهنگی میان دو قوم در یک کشور به خوبی پرداخته و حاجی مراد را فردی دموکرات و منطقی نه متعصب و افراطی ( آن گونه که شامیل و پیروانش هستند)  نشان می دهد.

حاجی مراد

لئو تولستوی

 کتاب پنجره

همنوایی شبانه ی ارکستر چوبها

آپارتمانی قدیمی و مستهلک در پاریس مأمن تعدادی از ایرانی های مهاجر و غیرایرانیهای اهل هرجای دنیاست. ایرانی ها به نقل از خاطرات سفیری اروپایی در دوره ی قاجار، ریاکار و بزن دررو و زیرآب زن اند. این ویژگی را در آنهایی که در آپارتمان شش طبقه ی پاریسی با توالتی مشترک (که اغلب آلوده و ناپاکیزه است) زندگی می کنند مشاهده می کنیم. هر کدام از ساکنان ساز خودش را می زند. یکی مدعی پیامبری است و شروع به مجازات گناهکاران می کند. یکی به انواع هنر آلوده و هیچکدام را به سرانجام نرسانده. یکی از اشتباه شباهت تلفظ قم ایران با رم اروپا با دخترهای زیبا دیت می گذارد. یکی سرخورده از رابطه ی عشقی، تن به دیگران می سپارد.

در این ملغمه ی آشوبناک، دو فرشته ی نکیر و منکر در قالب ذهنی فاوست و سرخپوست( از شخصیتهای ادبی مورد علاقه ی راوی) زندگی او را از کودکی و جوانی تا حال می کاوند تا شاید به او حالی کنند چندان بی ربط هم مجازات نشده. بازگشت در قالب گابیک به دنیا مجازات سنگین تری است برای مردی که دچار دقفه ی زمانی و خودویرانگری است و از چهارده سالکی به بعد دیگر تصویر خودش را در آینه ندیده.

زبان کتاب پخته و پالوده و به قوت است. فرم دائم در نوسان روایت، آشفتگی روحی و ذهنی راوی را تشدید و تاکید می کند. این داستان در قالب یک آپارتمان شش طبقه می تواند نماد جهانی باشد که ابناء بشر در آن مدام در حال آزردن یکدیگرند که نه خود آرامش دارند و نه می گذارند دیگران آسوده زندگی کنند و حتی حیوانات از آُزارگری آنها در امان نیستند.

همنوایی شبانه ی ارکستر چوبها

رضا قاسمی

انتشارات نیلوفر

آدم، مرگ، گربه

مهاجران پناهنده در هر شکل و رسمی که باشند تبدیل به موجوداتی خوشبخت می شوند با اندکی آزادی و اندکی امنیت. چیزی که در کشور خود از آن محروم بوده اند.

داستان این کتاب در مورد پناهنگانی است که در سوئد ( بهشت امنیت و قوانین حمایتگر اجتماعی) با هم آشنا شده اند و نقطه مشترک شان تمایلات سیاسی مخالف با کشور متبوع شان است.

سامی پناهنده ی ترک در بیمارستان با یکی از شکنجه گران حکومتی ترکیه مواجه می شود که در پیرسالی با بیماری کشنده ی که او را به پایان خط رسانده تنها چند اتاق با او فاصله دارد. برنامه ی انتقام گرفتن از این شکنجه گر در شورای پناهندگان مطرح می شود و همین امر بهانه ای است برای مرور زندگی سامی و دوستانش که ملیتهای مختلفی از سرتاسر جهان دارند و هرکدام زخمی از حکومت بر دل و روح.

مقابله ی دو راوی در روایت، سبک جالبی ایجاد کرده. یک راوی نویسنده ای است که داستان انتقام گیری سامی و دوستانش را با جذابیتها و توصیفات ادبی همراه کرده، یک راوی خود سامی است که رک و صریح هرآنچه می خواهد را می گوید و قصد مطلوم نمایی یا شیک جلوه دادن موقعیتش را ندارد.

زبان داستان روان و پر کشش است و سوال بی جوابی برای خواننده باقی نمی گذارد.

فرهنگ و رسومات و عادات هر کدام از پناهندگان دستمایه ی بخشی از داستان شده و آمیختن این همه خرده فرهنگ با فرهنگ کشور مقصد فضای داستانی جذابی خلق کرده.

آدم، مرگ، گربه

زولفو لیوانلی

نشر نگاه

فریدون سه پسر داشت

فریدون امانی صاحب کمپانی لاستیک از خانواده ای می آید که منسب به نواب صفوی است. فریدون متمایل به هرجایی است که نان آنجاست. خواه ضیافت شاه باشد خواه دورهمی انقلابیون. هرجا فریدون را در کنار خانواده می بینی شاکی است که (شام/ ناهار نداری بخوریم؟) غم نان چنان او را در چنبره ی خود اسیر کرده که سر جان و زندگی پسرانش با همه معامله می کند. ( تا پای جون باهاتون میام، اما اسم سیاست که بیاد من نیستم).

فریدون سه پسر دارد، مادر با انگشت نشان می دهد چهارتا. او چهار پسر و یک دختر دارد. پسرها هرکدام پیرو مسلک و مرامی و با دیگری متفاوتند. یکی کمونیست است، یکی مجاهد، یکی انقلابی و دیگری آزادی خواه. زندگی خانواده ی فریدون که متمرکز یر روایت مجید است نمادی از تفاوت اعتقادات و باورهای جامعه است.باورهایی که گاه در موازات هم سیر می کنند و گاه به هم برخورد کرده و سبب خونریزی می شود. فریدون پسرانش را تا جایی که مطیع و رام باشند گردن می گیرد و از آنجایی که صاحب اراده و زبان باشند منکرشان است. برای رهایی ایرج از زندان شاه و سپس انقلاب هیچ تلاشی نمی کند. از پهلوی چرب ایرج خوب می خورد و با دیدار و صبحانه خوردن و ریش گذاشتن و انگشتر الماس را با عقیق عوض کردن امتیازات چشم گیری از انقلاب می گیرد. همان طور که پیش از انقلاب از سفره ی دربار بهره می برد.

در خانواده ی فریدون همه ی مردان انقلابی اند. هر کدام در مسیر مورد علاقه ی خود. زن های داستان ( مادر – انسی- فهیمه-فخری-رویا ...) بجز نگران بودن برای زندگی و سرنوشت مردهاشان و  و مورد سواستفاده قرار گرفتن از جانب همین مردها، نقش دیگری ندارند. حتی دختر مبارزی که در تیمارستان به دیدن مجید می آید با فکت های جنسی و جنسیتی شناسانده می شود. آنقدر که حرف از مردانگی در داستان انقلاب هست، رنگ و بویی از زنان نیست. نه دانش و دریافتی نه حرف تاثیر گذاری. گاه نفرین های مادر به حکومت ( شاه و انقلاب) را می بینیم . بیشتر نه.

سیر تحول عقاید و مرام انقلابیون در روند سفر مجید از آلمان به ترکیه با ذکر اسامی حقیقی افراد به روشنی نشان می دهد که هر انقلابی چگونه فرزندان خود را می خورد و تفاوت فکری آنها را بر نمی تابد و حتی بعد از سالها آنها را در سوراخ موشهای عاریه ای شان پیدا کرده و با صحنه سازی و تظاهر به خودکشی از بین می برد. این حرکت اجتماعی به ماشینی تبدیل می شود که آدمهای رانده شده( پسر انسی) را پیدا کرده و  پرورش داده و از آنها استفاده ی ابزاری می کند.

فریدون سه پسر داشت با نگاهی به داستان اسطوره ای فریدون شاهنامه و پسرانش و ضحاک، فریدون امانی را در بستر پیش و پس از انقلاب کالبدشکافی کرده و وجوه مختلف اقتصادی و اجتماعی و سیاسی آن را در داستانهایی نمادین روایت می کند. سبک روایت شناخته ی شده ی معروفی به سیاق کتابهای دیگر اوست و با داستانهای تو درتو قصه ای ناب ساخته.

فریدون سه پسر داشت

عباس معروفی

نشر گردون

نان و شراب - دانه ی زیر برف

در دوران حکومت موسولینی بر ایتالیا گروهی از روشنفکران در حال مبارزه با مصادیق ظلم و تبه کاری فاشیسم اند. پیترو سپینا مبارزی است که در پی تعقیب و گریز به کشورهای اروپایی متعدد پناه برده و اینک با صورتی که با تنتور ید سوزانده تا پیر و سال دار به نظر برسد و توسط حکومتی ها شناخته نشود، پنهانی به سرزمین مادری و روستایی در نزدیکی محل تولدش آمده . نگاه او به زندگی اخلاق و مذهبی و اجتماعی کافون ها ( روستاییان فقیر- دهاتی های بی چیز) داستان نان و شراب و دانه ی زیر برف را شکل می دهد.

سپینا از خانواده ای ثروتمند و مورد حسد و بغض دیگر ملاکان منطقه است. این خانواده ها برای برخورداری از امتیازات اجتماعی مدام در حال توطئه چیدن برای یکدیگرند. از لو دادن محل سپینا ابایی ندارند و آن را امری مقدس می پندارند. این مساله در میان کافون ها نیز رایج است. آنها چنان در خرافه و باورهای بدوی غرق اند که ظلم آشکار حکومت در مورد خود را نمی بینند و برای افشای محل اختفای فرد متواری و گرفتن جایزه ( ولو فقط تشویق) از این باورهای خرافی آسمان ریسمان می بافند تا کار خود را توجیه کنند.

نگاه انتقادی سپینا به باورهای مذهبی و اخلاقی و اجتماعی جامعه ی روستایی و شهری ایتالیای آن دوره، در خرده روایتهای خواندنی که سرتاسر دوکتاب را آراسته مشهود است.

سپینا در نهایت آدم ماندن و دل بستن نیست. محبت هیچ زنی او را پایبند نمی کند. او اهل نگاه و اندیشه است. متمایل به ساختن ویرانی های حاصل از ناآگاهی مردم. اما همواره این عامه ی مردم اند که پیروزند. مردمی آلوده به خرافه، تعصبات مذهبی، حدود و صغور  اخلاقی غیر متمدنانه و  غیر انسانی و مجازاتهای سریع و منتهی به پشیمانی.

برای درک بهتر و دریافت کامل آنچه نویسنده قصد داشته به خواننده منتقل کند، خواندن هر دو کتاب را پیشنهاد می کنم.

نان و شراب

دانه ی زیر برف

اینیاتسیو سیلونه

آینه تال

زبان منسجم و قوی سودابه فرضی پور، آینه ی تال را بسیار خواندنی و خوشخوان نموده. زن جوان در گیر و دار خود کم بینی سرشتی، بت انگاری معشوق، دلسوزی و شفقت برای مردمان و حقایق صریح و بی رحم جامعه، بین ژست دلقکی و صندلی های کرایه ای و چلوکباب و جوجه ی پایین شهری و عروسی مجلل بالاشهری، دل حال له شدن است.

آینه ی لالمانی گرفته با یک جمله، راه دل بستنش به نادرخان صوفی مسلک و سرخوش را بند می آورد و با بذار و بردارِ افراطی پیش روی بهرامِ تکیه داده یه عصا، مردانگی را در تن فرتوت و فرسوده ی او بیدار می کند تا در کافه ای جوان پسند، از او خواستگاری نافرجامی کند و با توهین از خانه و زندگی بیندازدش بیرون.

آینه ی تال پر است از خرده روایت و جزییات و برای خواننده ی شیفته ی جزییات، شرح و وصف چرخاندن یک جشن و مرام از صفر تا صدش، تا غر زدن نیسان غذا و پیشکش کردنش به کوچه های تنگ و ترش پایین شهر، چر است از جذابیت بصری.

زن جوان سفت ایستاده پاس حفظ جمع خانواده. حتی بدون کامران.حتی بدون نادرخان. آینه اما از اول تا آخر قصه، مثل بختک افتاده روی سینه ی بختش و آتش تردید و دودلی را در دلش تیز می کند تا جایی که یکدله می شود و از پشت آیفون طلبش را وصول می کند یا ایمیل می زند و دلخوش می شویم که شاید حالا که سرپا شده، این بار کامران را لای زروزق و پرقو نگه ندارد و بخواهد که مرد زندگی باشد.

داستان در بستری روانشناختی ارائه شده. اثرات نداشتن پدر و دنبال تکیه گاهی با این عنوان بودن تا روزگار حال، باعث مراقبت افراطی زن از مردان زندگی و پیرامونش است. کامران از پای کنسول بازی رفته به آغوش هلن درآن سر دنیا، نادر بالاخانه را پاتوق خرید و فروش ممنوعی جات کرده، مرتضی بخاطر دو عدد قابلمه، کار و آبروی کاری زنان را زیرپا له کرده، بهرام با جواب منفی شنیدن، خانه اش را به زن جوان و بچه ی کوچکش حرام کرده .یکی که هنوز پسرک است، راه و رسم مردبودن از نوع مردان زندگی زن را بلد شده و اعتراض می کند و گناه نبودن پدر را به گردن او می اندازد.

آینه ی تال قصه ای است برای زنان.

آینه تال

سودابه فرضی پور

انتشارات هیلا

ستاره ی سرگردان

در بحبوحه ی جنگ جهانی دوم و حمله ی آلمان به فرانسه، یهودیان با احساس خطرجانی، اقدام به فرار از کوره راه های کوهستانی کرده و پیاده از روستاهای فرانسه راهی ایتالیا می شوند. قصد آنها رسیدن به اورشلیم است تا در سرزمین موعود (ارتزاسراییل) آرام بگیرند و کسی به جرم یهودی بودن جان شان را نگیرد. پدر استر پنهانی در جبهه ی آزادیبخش به سربازان کمک می کند و آنها را فراری می دهد. مادر، زنی است به ظاهر منفعل و نه چندان قوی.اما در نهایت زندگی استر را در میان امواج دریا و صخره های صعب العبور و دشتهای سوزان، حفظ کرده و او را به سرانجامی مقبول می رساند.

بخش اعظم کتاب در باره ی زندگی استر از نوجوانی تا جوانی و میان سالی ست و بخش کوچکی به دختری فلسطینی می پردازد که به اندازه ی یک دیدار چند دقیقه ای در روزهای رسیدن به سرزمین موعود، با استر روبرو شده.

در کنار روایت سفر دشوار یهودیان و ترسهای عمیق و گذران سخت روزگتر فرار و مهاجرت ، شاهد آوارگی و استیصال ساکنان فلسطین هستیم که از خانه و زندگی رانده شده و در بیایان و دشت نیز آرامش و آسایش ندارند . با گرسنگی و بیماری و مرگ دم خورند و چاره ای جز ادامه دادن ندارند.

ستاره ی سرگردان

ژان ماری گوستاو لوکلزیو

نشرآموت

فضیلت های ناچیز

کتابی با محوریت جستارنویسی و متشکل از یازده جستار در مسایل مختلف، از فقدان یک دوست، تا شهر محل سکونت و تربیت فرزند و تحولات شخصیتی انسان از کودکی تا پیری.

جستارنویسی و ناداستان یکی از شیوه های جذاب نوشتن است. با زبان روایی مسایل را مطرح می کنی و خواننده در داستانی از زندگی تو که در واقع ناداستان است، با تو همراه می شود. غم و شادی و عواطف دیگر را لمس می کند و نکاتی را مطرح می کنی که بارها و بارها برای همه اتفاق افتاده.

گینزبورگ در باب پول، کفشهای پاره، سکوت، ویژگی های متضاد دو همسر، چیزهایی را تعریف می کند که در اغلب انسان ها مشترک است و از فرط پیدایی و روتین بودن ، کم اهمیت و نادیده گرفته می شوند.

و البته تاثیر جنگ برتمام مسایل مطرح شده در جستارهای کتاب، از جمله تحمل گرسنگی، زندانی شدن همسر و ... پررنگ و نمایان است.

فضیلت های ناچیز

ناتالیا گینزبورگ

نشر هرمس

-خواندن این کتاب را  دوستی چندماه قبل به من توصیه کرده بود. اسمش را یادداشت کرده بودم و  اتفاقی بهش برخوردم. از لذت بخش ترین معرفی هایی بود که داشتم. تا آنجا که از این به بعد با توجه به شناختی که از دوستانم دارم یا پیدا خواهم کرد به آنها توصیه اش می کنم.

-جستارنویسی، جذاب و خواندنی و لازم است. جایی بشدت ضروری است که واقعیات و حقیقت عریان زندگی را بنویسیم .آنجا که تخیل و آفرینش شخصیتهای خیالی نمی تواند آنچه بود و هست را به خوبی نشان بدهد.