سرگذشت حاجی بابای اصفهانی

جیمز موریه منشی سفارت انگلستان در زمان پادشاهی فتحعلیشاه، زندگی مردی به نام حاجی بابا را به رشته تحریر درآورده .این اثر توسط میرزا حبیب اصفهانی به شیوه ی برداشت آزاد و اقتباس به فارسی ترجمه شده و از حیث ترجمه از نخستین رمان هایی ست که به زبان فارسی برگردانده شده. پرداختن یک انگلیسی به جزئیات ریز و درشت فرهنگی زندگی ایرانیان در لایه های زیرین و درونی از لحاظ مردم شناسی و جامعه شناسی قابل توجه است و در کنار این مساله، ترجمه ی فارسی کتاب که  ظرائف و مختصات نثر قاجار را با خود دارد، این کتاب را در دسته ی آثار تاریخی آن دوره قرار می دهد. به عبارتی، فارغ از نسخه ی اصلی که به زبان دیگری نوشته شده، ترجمه ی فارسی، بعنوان مرجعی غنی از وضعیت اجتماعی دوره ی قاجار است. پرداختن به مشاغل ( دلاکی، سقایی، قلیان فروشی، حکیم باشی،طبابت، دلالی محبت، درویشی و رقاصی، دعانویسی...) ، پرداختن به رسوم ( ازدواج، طلاق و ..) به دقت و کمال در روایت های متعدد ذکر شده.

نگاه جیمز موریه به ایرانیان، انتقادی و برخورنده است. همه ی ایرانیان را دور رو و حقه باز و ناراست می داند و پیشفرض او از آدمهایی که سرراه باباحاجی قرار می گیرند، براساس همین نگاه شکل گرفته. فساد و سلامت نبودن سیستم اداره ی حکومت ، با تیزی و صراحت بیان شده و گویا همین مساله خشم فتحعلیشاه را پس از انتشار و ترجمه ی کتاب برانگیخته.

آنچه در این کتاب به آن پرداخته شده، رفتارهای غیراخلاقی، کلاهبرداری، ریاکاری، پول پرستی  و مال اندوزی ، خیانت در شراکت و جمیع اخلاقیات نکوهیده ی انسانی و اجتماعی است که از لحاظ آشنایی با خلقیات و فرهنگ ایرانیان در آن دوره ی تاریخی قابل توجه و بررسی است اما  تحقیر و افراط عامدانه ای در آن مشهود است.

نثر دوره ی قاجار، به تکلف  و دشواری مشهور است.نویسندگان این دوره با دشوارنویسی سعی در ابراز وجود داشتند. ترجمه ی فارسی حاجی بابا نیز نیازمند دانستن معنی بسیاری از لغات است اما این مساله مانع لذت بردن خواننده از کلیت روایت ها نیست( گو اینکه در انتهای کتاب، فرهنگ لغاتی مشتمل بر عبارات، مثل ها و لغات فراهم آمده که بر جذابیت  و کاربردی بودن کتاب می افزاید). روایت ها با طنزی زیرپوستی بدشانسی و بداقبالی حاجی بابا را در هر زمینه ای که ورود می کند، نشان می دهد و جسارت و سرسختی او در پاپس نکشیدن در بلیّات و تلاش برای ادامه ی زندگی به هر بهایی می ستاید.

سرگذشت حاجی بابای اصفهانی

جیمز موریه

برگردان به فارسی میرزا جبیب اصفهانی

ناشر حقیقت

-کتاب را در همخوانی باشگاه کتابخوانی دچار خواندم